'Handel is oorlog': Yash Tandon over de impact van wereldhandel en de geopolitiek achter TTIP
Voor een volle zaal besprak ‘angry old man’ Yash Tandon op 3 juni in De Balie zijn nieuwe boek ‘Trade is War: The West’s War Against the World’ – een nieuw geluid in het debat over het Trans-Atlantisch Vrijhandel- en Investeringsverdrag (TTIP), de omstreden handelsovereenkomst waarover de EU momenteel met de VS onderhandelt. In Europa maken tegenstanders van TTIP zich vooral zorgen over transparantie, de alsmaar toenemende macht van grote bedrijven, en de gevolgen voor het milieu. Maar wat betekent het verdrag voor Noord-Zuidrelaties en welke geopolitieke dynamiek gaat erachter schuil?
Het debat over ‘Trade is War’ – georganiseerd door TNI, SOMO en Both ENDS – plaatst TTIP in breder perspectief. Tandon schetst een vernietigend beeld van vrijhandel. “Sinds het koloniale tijdperk is mondiale handel gericht op westerse werelddominantie”. Is er hoop op verandering?
“Blij met TTIP”
De recente ophef over TTIP heeft het debat over de kosten en baten van globalisering en vrijhandel in Europa nieuw leven ingeblazen. “Ik ben dan ook zeer verheugd met TTIP”, grapt Yash Tandon na de introductie door gespreksleider Natasja van den Berg. Tandon legt uit dat hij vooral hoopt dat TTIP aandacht genereert voor de Economische Partnerschapsakkoorden (EPA’s), handelsverdragen die de Europese Unie sluit met landen in Afrika. “Wat TTIP is voor Europa, zijn de EPA’s voor Afrika. Deze handel- en investeringsakkoorden dienen de belangen van multinationals en ondermijnen de justitiële soevereiniteit van deelnemende landen. De EPA’s belemmeren de ontwikkeling van een groot deel van de bevolking in Afrika, en leiden tot grotere ongelijkheid, geweld en migratie.”
“TTIP als militaire strategie”
Tandon verbaast zich over het gebrek aan diepgang in het publieke debat over TTIP in Europa. “Men heeft uitsluitend aandacht voor economische en juridische aspecten, zoals het mechanisme voor geschillenbeslechting ISDS (Investor-State Dispute Settlement). Er wordt totaal voorbijgegaan aan de geopolitieke dimensie van het verdrag.” Volgens Tandon beoogt TTIP veel meer dan het creëren van een trans-Atlantisch economisch machtsblok. “Het is pure machtspolitiek. TTIP is een militaire strategie, gericht op het indammen van de macht van China en Rusland.”
“Fair trade is een fabel”
Tandon, naar eigen zeggen een angry old man, richt zijn pijlen niet alleen op de bedrijfslobby, het politieke establishment in Europa en de VS, en de Wereldhandelsorganisatie (WTO), die volgens hem in achterkamertjes bekokstoofde besluiten presenteert als consensuele akkoorden. Hij maakt zich ook boos op Jan Pronk, die in Vice Versa de balans van 65 jaar ontwikkelingssamenwerking ‘positief’ noemde. En op links-progressieve groepen in Europa, die hij verwijt zelfvoldaan en eurocentrisch te zijn. Volgens Tandon zuiveren Europeanen hun geweten door fairtradeproducten te kopen. Maar fair trade bestaat helemaal niet, stelt hij. “Fair trade is een mythe waarmee westerse consumenten zichzelf vrijwaren van het nemen van werkelijke verantwoordelijkheid. Handel is oorlog. En hoe kan oorlog eerlijk zijn?”
“Handel is geen hulp”
Het huidige Nederlandse beleid voor ontwikkelingssamenwerking, dat hulp en handel combineert, kan rekenen op forse kritiek van Tandon. Berichten over economische groei in Afrika, waarin de nadruk wordt gelegd op het groeiende bruto nationaal product in veel landen, geven volgens hem een vertekend beeld. “De stellige overtuiging in het westen dat handel goed is voor de wereld strookt niet met de harde werkelijkheid in Afrika. Mondiale vrijhandel heeft desastreuze gevolgen voor miljoenen mensen in ontwikkelingslanden. In Oeganda is niet alleen de industrie vernietigd, maar wordt ook de landbouw hard getroffen. In Kampala koop je Europese kippenpoten in de supermarkt, die worden gedumpt als gevolg van EU-landbouwsubsidies. Oegandese theeboeren ontvangen slechts 2% van de uiteindelijke opbrengst van hun oogst. En dat geldt ook voor fairtradethee.”
“Duizend nieuwe scheepjes”
De pessimistische boodschap van Tandon roept bij het publiek vooral vragen op over het toekomstperspectief. Is er hoop op verandering? Zo ja, wat moet er gebeuren om het tij te keren? En zijn er ook positieve voorbeelden uit de praktijk? Goede handel is wel degelijk mogelijk, zegt Tandon, maar dan moet het roer radicaal om. “Mondiale vrijhandel is een zinkend schip. We moeten duizend nieuwe scheepjes te water laten: zelfvoorzienende gemeenschappen die samenwerken en handel drijven op basis van de reële waarde van goederen en diensten. Door middel van regionale samenwerking en met de gebundelde kracht van sociale bewegingen over de hele wereld, kunnen we verandering tot stand brengen.”
Yash Tandon (Kampala, 1939) is een Oegandese wetenschapper, auteur, politiek activist en beleidsmaker. Hij is oprichter en voorzitter van het Southern and Eastern African Trade, Information and Negotiations Institute (SEATINI) en voormalig directeur van South Centre, een intergouvernementele denktank van ontwikkelingslanden. Hij heeft meerdere boeken gepubliceerd over globalisering, ontwikkelingssamenwerking en handel.
Meer informatie? Zie onze eerdere berichten over TTIP:
29 mei 2015: PERSBERICHT TTIP: Handelscommissie EU kiest kant bedrijfslobby en laat mens en milieu in de steek
7 mei 2015: Voorgestelde aanpassingen ISDS in TTIP volstrekt niet toereikend
23 april 2015: Verhitte discussies tijdens het grote TTIP-debat op 17 april
17 april 2015: Kom naar ‘hét grote TTIP-debat’ in het Volkshotel te Amsterdam
22 januari 2015: Burgers zeggen NEE tegen clausule waarmee bedrijven een staat kunnen aanklagen
17 juli 2014: Juncker tegen omstreden ISDS bij Euro-VS handelsovereenkomst TTIP
Lees meer over dit onderwerp
-
Nieuws / 4 maart 2025
Feminist March 2025: de straat op voor genderrechtvaardigheid
Wereldwijd staan vrouwenrechten onder druk, en worden hard bevochten rechten en vrijheden afgebroken. Waar tot voor kort Nederland zich opstelde als voorvechter van emancipatie, vrouwenrechten en genderrechtvaardigheid, breekt het huidige kabinet met dit beleid en laat miljoenen vrouwen en meisjes in de steek. Daarom gaat Both ENDS, samen met vele andere bondgenoten, op 8 maart de straat op. Het is tijd om een stevig tegengeluid te laten horen tegen de afbraak van genderbeleid en op te komen voor gendergelijkheid en sociale rechtvaardigheid.
-
Brief / 3 maart 2025
Input for FMO’s “investment approach to responsibly managed forest plantations”
Both ENDS has been asked by FMO to comment on its draft investment approach to responsibly managed forest plantations. To follow are a number of observations and recommendations, partially informed by Both ENDS long legacy of working in the forest & land arena, in dialogue with international donors, philanthropic foundations, companies, certification bodies and notably with forest dependent communities and other land users.
-
Nieuws / 21 februari 2025
Met kille beleidsbrief keert kabinet internationale samenwerking en solidariteit de rug toe
De gepubliceerde beleidsbrief van minister Klever voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp is koud en kil. Het plaatst Nederland in een internationaal isolement en laat de meest kwetsbare mensen wereldwijd, waaronder vele vrouwen, boeren, inheemse volkeren en jongeren, in de steek.
-
Voor de pers / 18 februari 2025
Trade deal fueling resource grab? 120+ groups from Europe and Indonesia sound the alarm
Dit persbericht is alleen beschikbaar in het Engels
-
Dossier /
Op zoek naar gerechtigheid voor de door Vale's mijnbouwrampen getroffen gemeenschappen in Mariana en Brumadinho
Dit dossier is vooralsnog alleen beschikbaar in het Engels
-
Dossier /
Naar een sociaal en ecologisch rechtvaardige energietransitie
Om de klimaatcrisis aan te pakken moeten we dringend overschakelen van fossiele brandstoffen naar schone, hernieuwbare energie. Deze overgang gaat echter niet alleen over het veranderen van energiebronnen. Het vereist een inclusief en eerlijk proces dat systemische ongelijkheden en veeleisende consumptiepatronen aanpakt, dat prioriteit geeft aan ecologische en sociale rechtvaardigheid en dat fouten uit het verleden niet herhaalt.
-
Blog / 28 januari 2025
Zinkende beloften in Manila
Door Murtah ShannonGisteren publiceerde Global Witness een nieuw rapport, "Sunk Costs" – waar ik een bescheiden rol in heb mogen spelen- dat met nieuwe feiten komt over het desastreuze New Manila International Airport-project in de Filipijnen, waarvoor de Nederlandse bagger-multinational Boskalis een Nederlandse exportkredietverzekering (ekv) van 1.5 miljard euro ontving.
-
Nieuws / 22 januari 2025
-
Publicatie / 16 januari 2025
-
Nieuws / 16 januari 2025
DetoX: Both ENDS verlaat X
Both ENDS verlaat, samen met vele andere Nederlandse organisaties, het sociale media-platform X. In januari doen wij mee aan de campagne “#DetoX” van De Goede Zaak en Stem op een Vrouw. Wij hopen dat veel organisaties ons zullen volgen zodat de haat, misinformatie en ondermijning van de democratie op X minder ruimte krijgen.
-
Nieuws / 13 januari 2025
Nieuwe samenwerking met RVO voor veerkrachtige voedselsystemen in de Sahel
De situatie in de Afrikaanse Sahel is de snelst groeiende humanitaire crisis ter wereld. Ruim 3 miljoen mensen vluchten voor geweld. Zij worden geteisterd door honger, ziekte en toenemende droogte door klimaatverandering. Both ENDS en haar partners werken succesvol aan het versneld vergroten van de veerkracht van lokale voedselsystemen en gemeenschappen in de Sahel, gebaseerd op ‘Farmer Managed Natural Regeneration’ (FMNR). Het project, dat wordt gefinancierd door DOB Ecology, loopt halverwege 2026 ten einde, maar heeft al een vervolg gekregen dankzij een nieuwe samenwerking met de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO).
-
Voor de pers / 12 december 2024
Database noemt bedrijven die zijn uitgesloten door wereldwijde investeerders en banken
Den Haag/San Francisco, 12 dec. 2024 - Vandaag verschijnt de bijgewerkte versie van de Financial Exclusions Tracker: financialexclusionstracker.org. De website houdt bij welke bedrijven worden uitgesloten door institutionele beleggers, pensioenfondsen en banken vanwege problemen met mensenrechten, volksgezondheid en duurzaamheid. De meest voorkomende redenen voor uitsluiting zijn banden met fossiele brandstoffen, wapens of tabak.
-
Dossier /
-
Nieuws / 2 december 2024
-
Nieuws / 25 november 2024
Empowerment van het maatschappelijk middenveld: Vormgeven aan investeringsbeleid voor klimaat en duurzame ontwikkeling in Afrika
Van 26-29 november 2024 organiseren Both ENDS en partners het ‘Civil Society Forum on Investment Policies, Climate and Sustainable Development Goals’ plaats in Entebbe, Uganda. Onze collega’s Iván en Fernando vertellen over het belang van dit evenement. “Met dit evenement hopen we een diepgaand perspectief te bieden op de effecten van het huidige investeringsbeleid op klimaat- en milieukwesties, met een sterke focus op het Afrikaanse continent.”
-
Blog / 19 november 2024
Bouwen op basis van wederzijdse verantwoording en vertrouwen
‘Ik vind het waanzin om als maar te willen weten en meten! We zouden ons in plaats daarvan moeten richten op het bouwen van vertrouwen, een beter begrip van onze verschillende powers en hoe we deze kunnen benutten om gemeenschappelijke doelen te bereiken.’ Aldus Nalini Mahesh in deze opiniebijdrage aan de vooravond van het event ‘Measuring what Matters -Decolonizing Monitoring and Evaluation.’
-
Evenement / 14 november 2024, 12:50 - 16:45
#BothENDSatCOP29 Side Events
Both ENDS’ deelname aan de COP29 omvat onder andere drie belangrijke side events over de onderwerpen genderrechtvaardige klimaatfinanciering, lokaal gedreven adaptatie, en de multilaterale aanpak van een rechtvaardige energietransitie en industrialisatie in het mondiale zuiden.
-
Voor de pers / 12 november 2024
Uitspraak klimaatzaak Shell: “Shell heeft een verplichting om mensenrechten te beschermen.”
Den Haag, 12 november 2024 - De rechter heeft uitspraak gedaan in het hoger beroep dat Shell aantekende in de Klimaatzaak die Milieudefensie in 2021 heeft gewonnen van Shell. Het Hooggerechtshof oordeelt dat de olie- en gasgigant wel een verantwoordelijkheid heeft in het verminderen van zijn uitstoot, maar legt geen reductieverplichting op.
-
Voor de pers / 11 november 2024
Reactie Both ENDS op kamerbrief over toekomstige samenwerking met maatschappelijke organisaties
DEN HAAG, 11 november 2024 - Vandaag publiceerde de Nederlandse regering haar beleid voor de toekomstige samenwerking met ontwikkelingsorganisaties, zowel in Nederland als daarbuiten. PVV-minister Reinette Klever zet de bijl in deze financiering: zij heeft besloten om het budget voor steun aan het internationale maatschappelijk middenveld met meer dan tweederde in te krimpen: van grofweg 1,4 miljard naar 0,4 miljard euro in de periode 2026 tot 2030. Dit heeft grote gevolgen voor kritische geluiden in binnen- en buitenland, in een tijd dat de speelruimte van maatschappelijke organisaties wereldwijd toch al steeds kleiner wordt. Karin van Boxtel, directeur van milieu- en mensenrechten organisatie Both ENDS: “Dit is een ongekende stap in precies de verkeerde richting. Maatschappelijke organisaties zijn essentieel voor duurzame en sociale verandering wereldwijd. Internationale bewegingen vervullen meerdere, onmisbare rollen: als waakhond van de rechtsstaat, als aanjager van verandering, en als tegenkracht tegen autoritaire tendensen. Het afzwakken van de steun hieraan, is een veelzeggend signaal.”
-
Nieuws / 11 november 2024
Kenia beëindigt bilateraal investeringsverdrag met Nederland
De regering van Kenia heeft het bilaterale investeringsverdrag (bilateral investment treaty - BIT) met Nederland officieel opgezegd, een belangrijke overwinning voor economische rechtvaardigheid en milieubescherming. De beslissing van Kenia past in een groeiende wereldwijde trend om verouderde verdragen, die vaak bedrijfsbelangen voorrang geven boven algemeen welzijn, te herzien. De Nederlandse minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkeling heeft onlangs bevestigd dat Kenia het verdrag in december 2023 eenzijdig heeft opgezegd, waardoor het vanaf 11 juni 2024 niet meer van kracht is. Kenia voegt zich hiermee bij Zuid-Afrika, Tanzania en Burkina Faso, als vierde Afrikaanse land dat zijn BIT met Nederland opzegt.