Gas in Mozambique

Valse beloften

Het Amerikaanse bedrijf Anadarko had in eerste instantie de concessie voor het Mozambikaanse gasveld in handen, maar verkocht het in 2019 aan het Franse Total. Total is ervoor verantwoordelijk om alle infrastructuur op het land te bouwen die nodig is om het gas te kunnen verkopen. Op dat land wonen duizenden mensen, boeren en vissers, van wie 2500 personen geherhuisvest moeten worden. De bedrijven beloofden de gemeenschappen dat hun leven veel beter zou worden, omdat de gaswinning enorme economische voorspoed en banen zou opleveren. Echter, tot nu toe zien de gemeenschappen daar weinig van.

Integendeel: Velen van hen raakten de toegang tot vruchtbaar land en visgronden kwijt en moesten hun huis verlaten. De procedure waarmee compensatie beschikbaar is gesteld, verliep onduidelijk en chaotisch. De autoriteiten hielden bij de herhuisvesting nagenoeg geen rekening met de sociale en geografische context: vissers verhuisden naar het binnenland – waar ze niet meer kunnen vissen - en de herhuisvesting leidde tot conflicten tussen de nieuwkomers en de mensen die er al woonden. Van hen werd verwacht dat ze hun toch al schaarse land beschikbaar zouden stellen aan de nieuwkomers.

Gewelddadig conflict

Er is veel frustratie, vooral bij de jongeren. De werkgelegenheid en de enorme rijkdom die de bedrijven beloofden blijft uit. Het werk dát er is voor de mensen uit Cabo Delgado, is laaggeschoold en dus laagbetaald. Daarbij hebben de ontwikkelingen een enorme aantrekkingskracht op mensen uit andere delen van het land en uit de wereld. Daarnaast is er sinds 2017 in de regio een zeer gewelddadig conflict aan de gang. Gewapende militanten branden huizen af en mensen worden in brand gestoken of onthoofd. Over wie deze mensen zijn en wat hun motivatie is bestaan veel verschillende verhalen, maar vooral jongeren schijnen zich uit frustratie aan te sluiten bij deze groep.

Duizenden mensen zijn hun dorpen inmiddels ontvlucht. De Mozambikaanse overheid reageert door het gebied te militariseren, maar de bewoners voelen zich daardoor niet veiliger. Ze worden willekeurig door soldaten opgepakt op verdenking van terrorisme of zomaar in elkaar geslagen en journalisten mogen het gebied niet in of worden opgepakt. Niemand lijkt precies te weten waar het conflict over gaat; volgens lokale organisaties is de gasontwikkeling één van de drivers van het conflict, in de media en door de Mozambikanen zelf worden verschillende verklaringen geopperd voor de oorzaken, maar de overheid zwijgt erover. Zeker is dat juist die verwarring bijdraagt aan de chaos in het gebied.

Schuldencrisis en financiële baten

Bovenop alle chaos bestaat ook nog een enorm corruptieschandaal rondom de gasontwikkelingen. In 2016 bleek dat de private banken VTB Capital en Credit Suisse in het geheim 2 miljard dollar hadden geleend aan drie Mozambikaanse staatsbedrijven, zonder goedkeuring van het parlement. Omdat de gaswinning langer op zich liet wachten dan verwacht, kon Mozambique de leningen niet terugbetalen en ontstond een schuldencrisis. De elite, waaronder de huidige president Nyusi, profiteerde van de lening. Zo wordt Nyusi ervan beschuldigd 4 miljoen dollar te hebben ontvangen om zijn campagne te bekostigen. Die schuld moet worden terugbetaald met belastinggeld, mogelijk vanuit de gasbaten. Hoewel de inkomsten uit het gas financiële baten kunnen opleveren voor de Mozambikanen, heeft het Mozambikaans maatschappelijk middenveld zorgen over of het geld dat verdiend wordt uiteindelijk bij de mensen terecht zal komen. De combinatie van o.a. corruptie, suggesties dat oliebedrijven hun beveiligingskosten van de belasting mogen aftrekken en de afwezigheid van garanties dat burgers zullen profiteren, maakt dat men kritisch is op de financiële baten van het gas.

Nederlandse betrokkenheid

Ook Nederlandse bedrijven zijn betrokken bij de gasontwikkelingen in Cabo Delgado. Baggeraar Van Oord heeft een contract gekregen om voor de kust te baggeren, om zo de weg vrij te maken voor de aanleg van de benodigde infrastructuur in zee. Om grote LNG-schepen veilig te laten varen heeft het Nederlandse Smit Lamnalco, zusterbedrijf van Boskalis, een tienjarig dienstcontract. Shell heeft een contract met de Mozambikaanse overheid om een 'Gas to Liquids' (GTL)-installatie te bouwen en het gas geschikt te maken voor de nationale markt. De Nederlandse exportkredietverzekeraar Atradius DSB heeft een aanvraag liggen van een nog niet bekend gemaakt Nederlands bedrijf voor een verzekering in het gasproject. Atradius DSB is momenteel bezig met een uitgebreide financiële, sociale en milieubeoordeling. Both ENDS heeft de zorgen van lokale NGOs met Atradius DSB gedeeld. Daarnaast wordt het project ook via andere kanalen gefinancierd, onder andere via de AfDB - waar ook Nederlands publiek geld in zit (zie kader onderaan).

Fossiele brandstoffen

De Nederlandse overheid overweegt om ondersteuning te geven aan een Nederlandse exporteur in dit gasproject. Deze ondersteuning zou bijdragen aan een 'carbon lock-in' voor Mozambique. Het gasveld is een van de grootste ter wereld en onttrekking van het gas uit de grond zal ongeveer 30 jaar duren.

In een context van enorme investeringen, extreem geweld, en politieke spanningen doen maatschappelijke organisaties alles wat ze kunnen om op te komen voor de rechten van de gemeenschappen. Both ENDS werkt samen met de boerenvakbond (UPC) in Cabo Delgado en Palma. De boerenvakbond representeert meer dan 8000 boeren in de regio, voornamelijk vrouwen. UPC werkt in het Palma-district om de gemeenschappen bij te staan in het monitoren van het herhuisvestingsproces, en zit regelmatig aan tafel bij Total en de overheid. Both ENDS houdt contact met de Nederlandse actoren in dit project en spreekt hen waar nodig aan op hun verantwoordelijkheden om milieu & mensenrechten te respecteren. Ook roept Both ENDS de Nederlandse overheid op om te stoppen met publieke steun voor fossiele projecten.