Investeringsverdragen

Internationale investeringsstromen worden op dit moment geregeld door ongeveer 3000 bilaterale investeringsverdragen (BIT's) en andere internationale investeringsovereenkomsten (IIA's). Oorspronkelijk zijn deze verdragen opgezet om buitenlandse investeringen te bevorderen, maar van dat beloofde positieve effect is bitter weinig terecht gekomen. Het is tijd om het internationale systeem van investeringsverdragen grondig te veranderen. Niet alleen is duidelijk dat buitenlandse investeringen niet door investeringsverdragen worden bevorderd, maar ook dat ontwikkelingslanden er in veel gevallen juist ernstig door worden benadeeld.

Verregaande rechten voor investeerders

De verdragen geven wel verregaande rechten aan buitenlandse investeerders en ze worden in toenemende mate gebruikt als drukmiddel, om overheden ervan te weerhouden maatregelen te nemen die tegen de belangen van deze buitenlandse investeerders ingaan. Dat gebeurt door middel van het zogenaamde Investor-to-State-Dispute-Settlement- mechanisme (ISDS), waarmee bedrijven of investeerders staten kunnen aanklagen buiten de nationale rechter om. ISDS- tribunalen zijn niet gebonden aan de nationale wetten van het land dat wordt aangeklaagd en ze werken maar een kant op: alleen bedrijven mogen claims indienen, zonder dat er tegenprestaties geleverd hoeven te worden.

Geschillenbeslechting buiten nationale rechter om

Buitenlandse investeerders kunnen via ISDS een breed scala aan nationale overheidsmaatregelen en –beleid, bijvoorbeeld sociale- en milieuregels, aanvechten. De uitspraak van zo’n ISDS-tribunaal is definitief, bindend en internationaal afdwingbaar. Een groot deel (zo’n 60%) van al die ISDS-zaken wordt door bedrijven aangespannen tegen armere landen, en het aantal klachten is in de afgelopen 10-20 flink gegroeid. In de afgelopen vijf jaar is er meer dan één nieuwe ISDS case per week ingediend. En eind 2017 meldde UNCTAD dat een succesvolle eiser gemiddeld zo'n $ 522 miljoen ontving. Als een land geen boete wil riskeren, ziet het er vaak vanaf om de maatregel in te voeren, met alle gevolgen van dien voor de bevolking.

Veel ISDS-claims vanuit Nederland

ISDS claims hebben veel ontwikkelingslanden al behoorlijk wat schade berokkend. Nederland is na de VS het land vanuit waar de meeste ISDS procedures worden gestart. Voor een belangrijk deel is dit te danken aan de bijna honderd bilaterale investeringsverdragen (BITs), die Nederland heeft afgesloten met (ontwikkelings)landen. Verder hebben veel buitenlandse bedrijven een ‘brievenbusfirma’ gevestigd in Nederland.Hierdoor kunnen zij de Nederlandse BITs inzetten om landen aan te klagen waarin ze investeren. De toenemende negatieve gevolgen van ISDS in investeringsverdragen is een van de belangrijkste redenen waarom steeds meer ontwikkelingslanden bestaande handelsverdragen met Nederland (willen) opzeggen.

Both ENDS werk en het hervormen en opzeggen van BITs

Both ENDS vraagt al lange tijd aandacht voor de negatieve gevolgen van investeringsverdragen op ontwikkelingslanden en maakt zich vooral zorgen over het ISDS-mechanismen in de bestaande verdragen. Om investeringsbeleid eerlijk en duurzaam te maken en ervoor te zorgen dat mens en milieu er geen schade van ondervinden, moet vooral het ISDS-systeem, dat in alle verdragen is opgenomen, zo snel mogelijk van tafel.

Nederlandse Model-BIT

Nederland werkt in 2018 aan een herziening van de modeltekst van haar BIT’s. Deze zal als voorbeeld dienen voor veel andere Europese landen, dus is het belangrijk dat de tekst zo inclusief en duurzaam mogelijk wordt. Samen met Nederlandse en buitenlandse partnerorganisaties levert Both ENDS input op de nieuwe tekst, uiteraard in de hoop dat de aanbevelingen zullen worden overgenomen. Ook werken wij met onze partners aan bewustwording over de gevolgen van investeringsverdragen en ISDS, met als doel om publieke druk uit te oefenen op de besluitvorming rond de modeltekst.

Opzeggen van BITS

Buiten Nederland brengen we onze zorgen en kritiekpunten naar voren bij verschillende instituties, zoals de UNCTAD en het Europees Parlement. We ondersteunen lokale groepen in zuidelijke landen in hun werk om van de bestaande verdragen af te komen, zodat nieuw (investerings)beleid kan worden ontwikkeld dat mensen en milieu centraal zet en zorgt dat investeringen echt een positieve bijdrage leveren aan duurzame ontwikkeling.