Suape: havenuitbreiding bedreigt natuurparadijs

'Suape' betekent 'kronkelpaden' in de inheemse Tupi-taal, naar de beekjes en rivieren rond het havengebied die zich kronkelend een weg banen in de richting van de zee. De kuststrook bestaat uit mangrovebossen, afgewisseld door parelwitte stranden. Het koraalrif dat even uit de kust ligt, is een geliefde plek voor duikers en snorkelaars. Een aanzienlijk deel van het uitgestrekte havengebied, waarin naar schatting 25.000 mensen wonen, bestaat uit formeel beschermd Atlantisch (regen)woud.

Behalve een natuurparadijs is Suape steeds meer een centrum van handel en bedrijvigheid. Met zijn strategische ligging op de oostpunt van de Braziliaanse kust is de haven een belangrijke pijler van de economie van de deelstaat Pernambuco. Echter, de haven brengt de lokale bevolking - in plaats van ontwikkeling en welvaart - vooral geweld, armoede en milieuschade.

Havenuitbreiding met Nederlandse betrokkenheid

In 2011 en 2012 verwierf het Nederlandse baggerbedrijf Van Oord twee opdrachten in Suape: voor het baggeren van een toegang voor een nieuw te bouwen scheepswerf in de haven, en voor het verder uitdiepen van de toegang tot de haven vanaf zee zodat ook de grootste olietankers een nieuw gebouwde olieraffinaderij kunnen bereiken. Van Oord sloot voor deze projecten een exportkredietverzekering af bij Atradius DSB, de exportkredietverzekeraar (EKV) van de Nederlandse staat.

Internationale regels voor bedrijven en exportkredietverzekeraars

Bedrijven én kredietverzekeraars moeten zich bij het uitvoeren van projecten houden aan internationaal afgesproken sociale en milieuregels. Bij de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling) maakte Atradius DSB afspraken met andere exportkredietverzekeraars: de "Common Approaches for Officially Supported Export Credits". Voor internationaal opererende bedrijven als Van Oord, maar ook voor Atradius DSB zelf, gelden bovendien de zogenaamde OESO Richtlijnen voor multinationale ondernemingen. Atradius DSB verlangt van haar klanten dat ze zich aan deze OESO Richtlijnen houden, en heeft daarnaast een aantal eigen criteria voor internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemen (IMVO) opgesteld waaraan een project of bedrijf moet voldoen om in aanmerking te komen voor een exportkredietverzekering.

Both ENDS volgt Atradius DSB al jaren om te controleren of de door haar - namens de overheid - verzekerde activiteiten volgens de regels verlopen en geen schade berokkenen aan mensen en/of het milieu. In 2012 heeft Both ENDS een onderzoek gedaan naar de situatie in Suape. Hieruit bleek dat de in opdracht van het lokale havenbedrijf uitgevoerde activiteiten van Van Oord een dramatische impact hadden en dat de lokale situatie niet goed in de besluitvorming rond deze baggerprojecten is meegenomen. Door desondanks een exportkredietverzekering te verstrekken heeft Atradius DSB haar zorgplicht onvoldoende ingevuld.

Milieuschade

Om een diepere toegang tot de haven te kunnen uitbaggeren, werd de zeebodem opgeblazen met explosieven, en werd baggermateriaal volgens lokale vissers op ecologisch onverantwoorde plaatsen gedumpt. Niet alleen is het koraal hierdoor verwoest, maar ook daalde de visstand volgens lokale bronnen met 80-90%. Traditionele gemeenschappen die al generaties lang hun brood verdienen met de visvangst, het verzamelen van krabben en schelpdieren en de opbrengst van fruitbomen zagen hun inkomstenbron in snel tempo afnemen. Binnen het havengebied hebben mangrovebossen plaats moeten maken voor haventerreinen. De lokale waterhuishouding is dusdanig verstoord dat mensen steeds meer last van overstromingen hebben. Oppervlaktewater is door vervuiling en verzilting onbruikbaar geworden.

Gewelddadige huisuitzettingen

Bewapende beveiligers die voor de havenautoriteiten werken intimideren lokale bewoners. Ze dwingen mensen die in de weg zitten onder dreiging van geweld om hun grond en huis te verlaten. Zonder noemenswaardige compensatie moeten deze mensen ergens anders wonen. Vaak zijn dit afgelegen en onvruchtbare gebieden waar ze niet of nauwelijks kunnen rondkomen. Vervolgens lopen ze het risico nog een keer te moeten verhuizen omdat hen iedere juridische zeggenschap over hun eenvoudige vervangende woonruimte is ontzegd.

De militie vernielt geregeld materiaal van lokale vissers, en de verdreven oorspronkelijke bewoners wordt het gebruik van verlaten landbouwgrond ontzegd. De laatste bewoner van het eiland Tatuoca, en directe buurman van het door Van Oord gebaggerde bassin voor de scheepswerf, werd in april 2016 door de privémilitie van Suape met geweld uit zijn huis gezet. Door het huis en een eenvoudig restaurant dat hij runde meteen met bulldozers tegen de grond te werken werd deze man gedwongen zijn levensonderhoud op te geven.

Forum Suape

Lokale bewoners en maatschappelijke organisaties hebben zich verenigd in het 'Forum Suape'. Both ENDS werkt nauw met dit Forum samen door te helpen met capaciteitsversterking en fondswerving. Het Forum coacht en traint de inwoners van het Suape havengebied, zodat ze mee kunnen praten over meer sociale en milieuvriendelijke alternatieve ontwikkelingen in de regio. Ook brengt het Forum het geweld in kaart en informeert hierover via de media. Samen met het Forum bracht Both ENDS de misstanden onder de aandacht bij Atradius DSB, Van Oord en Nederlandse politici, maar deze eerste pogingen leidden niet tot het gewenste gesprek tussen deze partijen en de lokale belanghebbenden.

Klacht tegen Van Oord en Atradius DSB bij het NCP

In september 2014 organiseerden Both ENDS, SOMO en Forum Suape een seminar om samen met lokale maatschappelijke- en bewonersorganisaties de mogelijkheden te verkennen gebruik te maken van officiële klachtenprocedures om de negatieve sociale en milieueffecten van de baggerwerkzaamheden in Suape aan de orde te stellen.

Dit leidde tot een formele klacht tegen Van Oord, Atradius DSB en het havenbedrijf Suape wegens vermeende schendingen door deze bedrijven van de OESO Richtlijnen voor multinationale ondernemingen. Deze klacht is in 2015 ingediend bij de Nationale Contactpunten (NCP's) voor de OESO Richtlijnen van Brazilië en Nederland. Het Braziliaanse NCP besloot zich te richten op de klacht tegen Van Oord, terwijl het Nederlandse NCP zich richtte op de klacht tegen Atradius DSB. De klacht tegen het havenbedrijf werd niet ontvankelijk verklaard, omdat het geen multinationale onderneming is.

Eind 2016 heeft het Nederlandse NCP haar eindverklaring over de klacht tegen Atradius DSB uitgebracht. Hierin stelt het NCP dat Atradius DSB zich ook na het afgeven van exportkredietverzekeringen dient in te spannen voor het naleven van sociale, milieu- en mensenrechten door hun klanten, en moet toezien op een correcte afhandeling van klachten.

Both ENDS zal Atradius DSB zeker aan deze opdracht houden, en steunt Forum Suape verder bij de afhandeling van de klacht bij het Braziliaanse NCP. Ondertussen stimuleren we in Suape een dialoog tussen Van Oord en de lokale vissers en hun organisaties.